Skarga pauliańska.
Skarga pauliańska.
Jak podważyć działania nieuczciwego kontrahenta polegające na wyzbywaniu się przez niego majątku? Z pomocą przychodzi skarga pauliańska (łac. Actio Pauliana). Jest to rodzaj powództwa, na podstawie którego wierzyciel może domagać się uznania danej czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego. Z czym wiąże się złożenie takiej skargi oraz przeciwko komu należy wytoczyć powództwo, a także jakie koszty się z tym wiążą? Na te oraz wiele innych pytań, odpowiedzi znajdziecie poniżej!
Definicja skargi pauliańskiej.
Instytucja skargi pauliańskiej jest środkiem ochrony wierzyciela przed skutkami niewypłacalności dłużnika. Zgodnie z kodeksową definicją actio pauliana ma zastosowanie, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową. Wówczas każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Ze skargi pauliańskiej mogą skorzystać zatem pokrzywdzeni, na skutek nielojalnych działań dłużnika, wierzyciele. Takie powództwo wytacza się przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową z tytułu tej czynności prawnej.
Przykładowo:
Dłużnik który nie spłaca zaciągniętego wobec nas zobowiązania – dokonuje darowizny wysokiej kwoty pieniężnej ze swojego majątku na rzecz swojego syna i na skutek tej darowizny, dłużnik staje się niewypłacany (co oznacza, że nie może spłacić zaciągniętych zobowiązań).
Co wtedy może zrobić wierzyciel?
Wierzyciel ma wówczas prawo wytoczyć powództwo przeciwko ww. synowi dłużnika i żądać uznania danej czynności za bezskuteczną wobec niego – co w dalszej kolejności uprawni go do dochodzenia zaspokojenia roszczenia z tego składnika majątku. W przygotowaniu takiego powództwa najważniejsze jest jasne sformułowanie żądania oraz dokładne opisanie stanu faktycznego.
Strony postępowania.
Stronami postępowania są zatem wierzyciel jako powód oraz wskazana osoba trzecia (pozwany), która osiągnęła korzyść majątkową na skutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. W procesie jako strona, dłużnik nie uczestniczy. Ponadto, ważne aby powództwo wytoczyć przeciwko ostatniej znanej nam osobie trzeciej, która jest w posiadaniu danego składnika majątku dłużnika. Przykładowo, jeśli dłużnik darował nieruchomość swojej córce, która następnie sprzedała ją na rzecz osoby trzeciej – takie powództwo będziemy musieli wytoczyć przeciwko ostatniemu właścicielowi nieruchomości.
Przesłanki do złożenia skargi pauliańskiej.
Przesłankami skargi pauliańskiej są:
1) istnienie wierzytelności podlegającej ochronie pauliańskiej i pokrzywdzenie wierzyciela;
2) uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej;
3) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
4) wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika i zła wiara osoby trzeciej.
Należy wskazać, że niewypłacalność dłużnika występuje, jeżeli egzekucja należności nie doprowadzi do zaspokojenia roszczenia wierzyciela. Do wystąpienia z powództwem, konieczne będzie zatem posługiwanie się przez wierzyciela postanowieniem komornika sądowego stwierdzającym bezskuteczność egzekucji z majątku dłużnika.
Odnośnie przesłanki dotyczącej wiedzy lub możliwości dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzyciela należy wskazać, że chodzi o stan świadomości osoby trzeciej, która powinna wiedzieć, lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności móc się dowiedzieć, o krzywdzącym charakterze czynności. Z pomocą przy udowodnieniu złej wiary lub wiedzy o pokrzywdzeniu wierzyciela osoby trzeciej przychodzą domniemania prawne, które znacznie ułatwiają dochodzenie roszczeń przed sądem.
Domniemania prawne.
Na wierzycielu, jako na powodzie spoczywa ciężar dowodu wykazania, że dłużnik dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Jeśli natomiast mamy wiedzę, że dłużnik dokonał tej czynności na rzecz osoby mu bliskiej lub na rzecz przedsiębiorcy, z którym pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, powstaje domniemanie prawne, że ta osoba wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Wówczas, to na takiej osobie spoczywa ciężar dowodu polegający na konieczności udowodnienia, że nie miała o powyższym wiedzy, co jak możemy się domyślać jest o wiele trudniejsze do wykazania przed Sądem.
Art. 527 § 3 kodeksu cywilnego: Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Art. 527 § 4 kodeksu cywilnego: Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, nie ma zamkniętego katalogu osób, do których można zastosować powyższe domniemania. Powyższe oznacza, że należy odwoływać się do oceny realnie istniejących faktów, tj. więzi uczuciowej, przyjacielskiej, majątkowej lub powiązań gospodarczych pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią.[1]
W przypadku natomiast, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Powyższe oznacza, że w przypadku gdy dłużnik poczyni wspomnianą darowiznę na rzecz osoby trzeciej – podważenie tej czynności przed sądem nie będzie trudne.
Zabezpieczenie roszczenia.
W związku z tym, że roszczenie ze skargi pauliańskiej ma charakter niepieniężny, obowiązuje zasada, że sąd udzieli zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni (nie wyłączając też sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych). Oznacza to, że w sprawach ze skargi pauliańskiej istnieje otwarty katalog sposobów zabezpieczenia.
W praktyce najczęściej stosowanym zabezpieczeniem jest ustanowienie przez Sąd zakazu zbywania i obciążania przedmiotu korzyści majątkowej uzyskanej przez osobę trzecią. Innymi sposobami zabezpieczeń są np. zakaz oddawania rzeczy do korzystania na jakiejkolwiek podstawie, np. poprzez wynajęcie lub wydzierżawienie, czy w przypadku stricte nieruchomości wniosek o wpisanie ostrzeżenia do księgi wieczystej.
Termin przedawnienia roszczenia.
Ustawodawca wskazuje pięcioletni (5) termin zawity, w którym wierzyciel może wystąpić ze skargą pauliańską. Bieg tego terminu rozpoczyna się w dniu dokonania czynności prawnej, która skutkuje pokrzywdzeniem wierzyciela (czyli np. dzień dokonania przez dłużnika darowizny na rzecz osoby trzeciej).
Skąd wziąć informację o tym, że dłużnik wyzbył się majątku?
Pomoże nam w tym informacja uzyskana od komornika w toku egzekucji. Dobrze prowadzona egzekucja potrafi ujawnić wiele przydatnych informacji, które mogą stanowić pomocny trop wskazujący na podjęcie przez dłużnika czynności polegających na wyzbyciu się majątku. Ponadto, podczas egzekucji, komornik często jest w stanie dojść do informacji, które w przyszłości mogą nas doprowadzić do majątku osób trzecich i być podstawą do podjęcia decyzji o skardze pauliańskiej, o czym wspominałam we wpisie dotyczącym postępowania egzekucyjnego. Trzeba natomiast pamiętać o tym, że z uwagi na 5 letni termin przedawnienia, warto się spieszyć zarówno z pozwaniem dłużnika, jak i uzyskaniem niezbędnych informacji w toku egzekucji.
Jeśli szukacie wsparcia w odzyskaniu należności od nieuczciwego dłużnika i przygotowaniu skargi pauliańskiej, zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy. Chętnie odpowiem na wszystkie pytania oraz zaproponuję Państwu warunki współpracy z Kancelarią.
[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12.06.2013 r., sygn. akt: VI ACa 1688/12.
