Wypowiedzenie umowy pożyczki z uwagi na stan niewypłacalności dłużnika
Wypowiedzenie umowy pożyczki z uwagi na stan niewypłacalności dłużnika
Umowy pożyczki są powszechnym instrumentem finansowym wykorzystywanym zarówno w sferze prywatnej, jak i w biznesie. Niestety dłużnicy nie zawsze spłacają zaciągnięte przez siebie zobowiązania, a czasami część z nich popada nawet w stan niewypłacalności. Jakie kroki powinien podjąć wierzyciel, aby nie narazić się na ryzyko nieodzyskania pożyczonych pieniędzy?
Umowa pożyczki
Umowa pożyczki została uregulowana w kodeksie cywilnym w przepisach od art. 720 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Co do zasady, w przypadku zawarcia terminowej umowy pożyczki, tj. na czas określony, kodeks cywilny nie przewiduje możliwości jej wcześniejszego wypowiedzenia. Oczywiście, w umowie strony mogą dowolnie uregulować jej treść, co oznacza, że mogą również wskazać na przesłanki warunkujące możliwość wcześniejszego wypowiedzenia umowy pożyczki zawartej na czas określony.
Co w przypadku dowiedzenia się o złej sytuacji finansowej dłużnika jeszcze przed wydaniem przedmiotu pożyczki?
W przypadku ustalenia przez wierzyciela, że sytuacja majątkowa dłużnika jest na tyle niestabilna, że istnieje ryzyko niezwrócenia przedmiotu pożyczki, to zastosowanie znajduje przepis art. 721 k.c., zgodnie z którym pożyczkodawca może odstąpić od umowy pożyczki. Jest to jednakże sytuacja wyjątkowa i można ją zastosować tylko w przypadku, gdy pożyczkodawca nie przekazał jeszcze określonej kwoty pieniężnej pożyczkobiorcy.
Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Co w przypadku, gdy wierzyciel dowiedział się o złej sytuacji majątkowej dłużnika, już po udzieleniu pożyczki?
W przypadku, gdy sytuacja majątkowa dłużnika jest na tyle zła, że możemy już mówić o stanie niewypłacalności, przepisy przewidują możliwość wypowiedzenia takiej umowy. Zgodnie z art. 458 kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny, wierzyciel może żądać świadczenia bez względu na zastrzeżony termin.
Co prawda, pojęcie niewypłacalności nie zostało zdefiniowane w przepisach, lecz przedstawiciele doktryny prawa cywilnego rozumieją ten termin, jako stan majątku dłużnika, który nie wystarcza na pokrycie wierzytelności, natomiast wykazanie istnienia tego stanu nie wymaga jego stwierdzenia w żadnym szczególnym trybie. Stan niewypłacalności ma miejsce wtedy, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie wierzytelności.[1]
Na niewypłacalność mogą wskazywać takie okoliczności, jak bezskuteczność prowadzenia egzekucji przeciwko dłużnikowi przez jakiegokolwiek wierzyciela, czy też trwałe zawieszenie regulowania wymagalnych wierzytelności, czyli np. sytuacja w której dłużnik zaprzestał regularnego płacenia rat kapitałowych i odsetkowych wynikających z harmonogramu rat umowy pożyczki.
Wskazać należy, że zaistnienie przesłanek określonych w art. 458 kodeksu cywilnego powoduje postawienie całej wierzytelności – w tym przypadku, całej pożyczki – w stan natychmiastowej wymagalności. Natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c. następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia.[2]
Aby móc zastosować przepis art. 458 k.c. i uwolnić się od łączącego nas z dłużnikiem stosunku prawnego, musi się zaktualizować przynajmniej jedna z dwóch przesłanek wskazanych w treści przepisu. Pierwsza to wskazana już niewypłacalność po stronie dłużnika, czyli sytuacja, w której wartość zobowiązań wymagalnych (wobec wierzycieli) przewyższa wartość majątku dłużnika, z którego możliwe jest zaspokojenie wierzyciela. Druga z przesłanek, to natomiast, sytuacja w której dłużnik ze swojej winy doprowadza do zmniejszenia zabezpieczenia wierzytelności. Chodzi zarówno o zmniejszenie zabezpieczenia, jak i o niewłaściwe jego wykonanie. W razie aktualizacji którejkolwiek z przesłanek wskazanych w art. 458 k.c. z mocy prawa występuje natychmiastowa wykonalność świadczenia, co oznacza, że wierzyciel nie musi podejmować żadnych czynności w tym zakresie. Niemniej jednak dla celów dowodowych, konieczne jest przygotowanie pisemnego wypowiedzenia takiej umowy pożyczki z powołaniem się na okoliczności uzasadniające jej wypowiedzenie i żądanie natychmiastowego zwrotu kwoty pożyczki.
W przypadku więc, gdy dłużnik zaprzestał wykonywania ciążących na nim wymagalnych zobowiązań (rat pożyczki), a jego sytuacja finansowa wskazuje na to, że nie jest to chwilowa przerwa w realizacji zobowiązań, wówczas istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że ów dłużnik popadł w stan niewypłacalności. Powyższe natomiast upoważnia wierzyciela do skorzystania z uprawnienia jakie mu daje art. 458 k.c.
Dla oceny sytuacji finansowej swojego dłużnika, w przypadku gdy jest to osoba prawna, warto zapoznać się z dokumentami finansowymi tej spółki, takimi jak sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy. Takie dokumenty można znaleźć na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości w przeglądarce dokumentów finansowych.
Często, ze sprawozdań finansowych danej spółki można ustalić czy wartość zobowiązań wymagalnych przewyższa wartość majątku dłużnika, wówczas mamy już podstawy do ustalenia czy dany podmiot spełnia przesłankę niewypłacalności.
Jednocześnie należy wskazać, że dla zastosowania art. 458 k.c. nie ma znaczenia przyczyna niewypłacalności dłużnika (może to być więc okoliczność, za którą dłużnik odpowiedzialności nie ponosi). Ustawodawca wymaga jednak, aby stan niewypłacalności dłużnika powstał już po powstaniu zobowiązania. Istotne jest więc to, że omawiany przepis nie znajdzie zastosowania w sytuacji, gdy dłużnik był niewypłacalny w chwili powstania zobowiązania, nawet jeżeli wierzyciel o tym nie wiedział.[3]
Podsumowanie
Wypowiedzenie umowy pożyczki z uwagi na stan niewypłacalności dłużnika jest istotnym krokiem, który wierzyciel może podjąć w celu zabezpieczenia swoich interesów. Kluczowa jest przede wszystkim analiza treści umowy pożyczki zawartej z dłużnikiem i jego sytuacji prawnej.
Jeśli szukacie wsparcia w odzyskiwaniu należności i skutecznej windykacji lub potrzebujecie pomocy przy wypowiedzeniu terminowej umowy pożyczki w trybie art. 458 k.c., zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy. Chętnie odpowiem na wszystkie pytania oraz zaproponuję warunki współpracy z Kancelarią. Zespół doświadczonych prawników służy pomocą i rozwiąże wszelkie wątpliwości związane z tym tematem.
[1] Gazeta Podatkowa nr 43 (875) z dnia 28.05.2012
[2] Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 29 stycznia 2014 r., sygn. akt: VI ACa 966/13
[3] A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 458.
