Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o.

Dziś omówię tematykę dotyczącą wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania (długi) spółki. Jeśli natomiast interesują Was przesłanki wspomnianej odpowiedzialności członka zarządu, określone w art. 299 k.s.h., to odsyłam Was do poprzedniego artykułu.

Należy wskazać, że pomimo bezskuteczności egzekucji wobec spółki, istnieje kilka przypadków, w których członek zarządu może uniknąć odpowiedzialności za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania. Warto jednak pamiętać, że w przypadku pozwania członka zarządu o zapłatę za długi spółki, członek zarządu jako strona pozwana musi się odpowiednio bronić. Przepis art. 299 § 2 k.s.h. oprócz tego, iż wskazuje okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu to również nakłada na niego tzw. ciężar dowodu polegający na wykazaniu, iż owe przesłanki do wyłączenia odpowiedzialności zaszły. Praktyka pokazuje jednak, że w niektórych sytuacjach jest to niezwykle trudne.

Przyjrzyjmy się zatem przesłankom, na podstawie których członek zarządu będzie mógł się uwolnić od odpowiedzialności za długi spółki:

  1. we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
  2. niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z winy członka zarządu,
  3. pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, wierzyciel nie poniósł szkody.

Złożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki

Odnośnie pierwszej z przesłanek, należy wskazać, iż aby ogłosić upadłość spółki musi istnieć co najmniej dwóch wierzycieli przedsiębiorcy, którego wniosek dotyczy. Przesłanki zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości są szczegółowo określone w ustawie prawo upadłościowe. Tak więc, sytuacja komplikuje się jeśli spółka, która przestaje być wypłacalna posiada tylko jednego „dużego” wierzyciela, wówczas nie kwalifikuje się do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeśli jednak spółka posiada dwóch lub więcej wierzycieli i spełnia przesłanki, o których mowa w ustawie prawo upadłościowe (m.in. stał się niewypłacalny czyli stracił zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych) i do tego złoży wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie, wówczas członek zarządu będzie wolny od obowiązku spłaty zaciągniętych przez spółkę długów. Taka sama sytuacja będzie miała miejsce, jeśli we właściwym czasie członek zarządu doprowadzi do otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.

Pojęcie niewypłacalności zostało zdefiniowane w ustawie prawo upadłościowe. Dłużnik jest uważany za niewypłacalnego, jeśli utracił zdolność do spłacania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub gdy jego zobowiązania pieniężne przewyższają wartość jego majątku, a taki stan utrzymuje się przez ponad dwadzieścia cztery miesiące.

Należy wskazać, że prawo do złożenia wniosku ma każdy członek zarządu samodzielnie, nawet gdy w spółce przyjęta jest reprezentacja łączna. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez któregokolwiek członka zarządu może być podstawą do zwolnienia z odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h., pod warunkiem jednak, iż wniosek ten został złożony we właściwym czasie i w sposób prawidłowy (skuteczny). Nie będzie możliwe wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został zwrócony przez sąd ze względu braki formalne.

Warto pamiętać, że na złożenie takiego wniosku mamy co do zasady termin 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Nie ma przy tym znaczenia, kiedy członkowie zarządu powzięli wiadomość o zaistnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Na przykład, dla członka zarządu, który objął stanowisko już po zaistnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, termin 30 dniowy należy liczyć od dnia objęcia przez niego funkcji.

Wydanie we właściwym czasie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym członek zarządu spółki może uwolnić się od odpowiedzialności za długi spółki, gdy we właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Postępowanie restrukturyzacyjne ma na celu zapobieżenie ogłoszenia upadłości dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego, również poprzez podjęcie działań mających na celu naprawę przedsiębiorstwa przy jednoczesnym zabezpieczeniu praw wierzycieli. Postępowanie restrukturyzacyjne może dotyczyć niewypłacalnego dłużnika lub dłużnika zagrożonego niewypłacalnością.

Należy zauważyć, że rozważana podstawa (zwolnienia z odpowiedzialności) zajdzie jedynie wówczas, gdy postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu zostało wydane w czasie właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W ocenie wielu przedstawicieli doktryny ta przesłanka jest sformułowana nieprecyzyjnie. Zasadne byłoby raczej wskazanie, iż w czasie właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnik (członek zarządu) powinien złożyć wniosek restrukturyzacyjny. Członek zarządu nie ma bowiem wpływu na datę otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego czy zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

W praktyce często występują sytuacje, w których członkowie zarządu składają równolegle wniosek o ogłoszenie upadłości i otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, aby dotrzymać terminów wskazanych w art. 299 k.s.h. W takim przypadku sąd najpierw rozpoznaje wniosek  restrukturyzacyjny, a w przypadku jego oddalenia, rozpozna wniosek upadłościowy, który złożony równolegle (w ustawowym terminie), będzie chronił członka zarządu.

Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości

W przypadku niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w terminie lub uzyskania postanowienia sądu restrukturyzacyjnego, członek zarządu będzie mógł się zwolnić od odpowiedzialności za długi spółki jeśli udowodni, iż ww. czynności nie zostały dokonane w terminie nie z jego winy. W praktyce udowodnienie braku winy jest jednak trudne. Przykładowo należy wskazać, że brak winy będzie występował w sytuacjach bardzo wyjątkowych, takich jak np. długotrwała choroba członka zarządu lub gdy członek zarządu pomimo podejmowanych starań uporczywie nie był dopuszczany do informacji lub dokumentów dotyczących sytuacji finansowej spółki. Nie będą stanowiły podstawy do wyłączenia odpowiedzialności (braku przypisania winy) takie okoliczności jak braku odpowiedniego wykształcenia ekonomicznego do zarządzania spółką lub nieznajomość przepisów prawa. Ponadto, należy wskazać że odpowiedzialność członka zarządu, którą przewiduje art. 299 k.s.h. nie może zostać wyłączona nawet w przypadku, gdy członek zarządu udowodni, iż nie zajmował się sprawami finansowymi spółki, gdyż te obowiązki zostały przypisane innemu członkowi zarządu. Ustawodawca wyszedł z założenia, iż takie wewnętrzne ustalenia pomiędzy członkami zarządu nie mogą negatywnie wpływać na sytuację wierzyciela, który o takich wewnętrznych ustaleniach nie mógł mieć wiedzy.

Brak szkody po stronie wierzyciela.

Wynikająca z artykułu 299 § 1 k.s.h. ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej. Brak szkody oznacza, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie wpłynęło negatywnie na możliwość zaspokojenia wierzyciela z majątku spółki. Istnieje zatem związek przyczynowy pomiędzy zaniedbaniem członka zarządu a zaspokojeniem wierzyciela. Brak szkody zwalnia od odpowiedzialności wszystkich członków zarządu.

Przykładem braku szkody po stronie wierzyciela może być sytuacja, w której nawet gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie, zostałby on oddalony ze względu na brak wystarczających środków w majątku spółki z o.o. na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Co więcej, brak szkody może również polegać na udowodnieniu przez członka zarządu, że środki uzyskane z likwidacji majątku upadłego zostałyby w całości przeznaczone na zaspokojenie wyższych kategorii należności (np. należności publicznoprawne). W takim przypadku, nawet gdyby stosowny wniosek został złożony we właściwym terminie, wierzyciel i tak nie zostałby zaspokojony.

Warto wskazać, że regulacja dotycząca odpowiedzialności członków zarządu wskazana w art. 299 k.s.h. dotyczy wyłącznie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i nie można tych regulacji stosować przez analogię do odpowiedzialności członków zarządu spółek akcyjnych, których odpowiedzialność jest regulowana przez całkowicie inne przepisy. Kodeks spółek handlowych nie posiada bowiem w przepisach o spółce akcyjnej, odpowiednika przepisów o odpowiedzialności członków zarządu sp. z o.o. W związku z powyższym, zasiadający w zarządzie spółki akcyjnej członkowie mogą ponosić odpowiedzialność tylko i wyłącznie za szkodę za zasadach ogólnych, określonych przez przepis art. 415 k.c. i następne. Już niedługo na blogu pojawi się artykuł poruszający tematykę odpowiedzialności członków zarządu spółek akcyjnych.

Jeśli szukacie wsparcia w dokonaniu oceny zasadności złożenia w imieniu spółki wniosku o ogłoszenie upadłości lub obawiacie się powództwa w trybie art. 299 k.s.h., zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy. Chętnie odpowiem na wszystkie pytania oraz zaproponuję warunki współpracy z Kancelarią.