Kontrowersyjna uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego w sprawie odszkodowania z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Kontrowersyjna uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego w sprawie odszkodowania z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

W uchwale z dnia 11 września 2024 r. Sąd Najwyższy zajął stanowisko w sprawie metody ustalenia wysokości odszkodowania za szkodę częściową z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Uchwała ma duże znaczenie zarówno dla ubezpieczycieli, jak i dla samych poszkodowanych, ponieważ w zasadniczy sposób zmienia procedury określenia wysokości odszkodowania.

 

Kontekst sprawy – stanowisko Rzecznika Finansowego

• Czym jest szkoda częściowa?

Szkody częściowe w pojazdach to przypadki, w których naprawa samochodu jest opłacalna, w przeciwieństwie do szkód całkowitych, gdzie koszt naprawy przekracza wartość rynkową pojazdu. Dotychczas właściciel uszkodzonego pojazdu z winy osoby trzeciej mógł wystąpić o odszkodowanie, opierając się o kosztorys naprawy (kalkulację kosztów), nawet jeśli faktycznie nie podjął się naprawy samochodu. Dotychczasowa praktyka polegała na tym, że właściciele pojazdów otrzymywali odszkodowania, które miały odzwierciedlać hipotetyczne koszty przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego, niezależnie od tego, czy naprawa została wykonana lub czy też pojazd został zbyty przez poszkodowanego.

• Jak było dotychczas?

W praktyce wielu poszkodowanych decydowało się na sprzedaż uszkodzonych pojazdów w takim stanie, uznając takie rozwiązanie za bardziej opłacalne niż ich naprawa. W takich przypadkach, poszkodowani zazwyczaj mogli liczyć na pełne odszkodowanie wyliczone w oparciu o kosztorys naprawy, co prowadziło do licznych sporów z ubezpieczycielami.

Zagadnienie to budziło jednak wątpliwości spowodowane m.in. rozbieżnościami występującymi w orzecznictwie sądów powszechnych oraz samego Sądu Najwyższego.

• Wniosek Rzecznika Finansowego

W związku z powyższym Rzecznik Finansowy wystąpił do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie rozbieżności w wykładni prawa odnoszącej się do zagadnienia „czy w przypadku wyrządzenia szkody w pojeździe mechanicznym, stanowiącej szkodę częściową, gdy przed ustaleniem wysokości odszkodowania naprawa stała się niemożliwa w wyniku następczych działań poszkodowanego, co ma miejsce np. w razie zbycia pojazdu w stanie uszkodzonym lub jego uprzedniego naprawienia, odszkodowanie należne poszkodowanemu w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego powinno być ustalone jako równowartość hipotetycznie określonych kosztów przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego?”. W uzasadnieniu wniosku wskazano na szereg orzeczeń Sądu Najwyższego, które przedstawiły rozbieżne stanowiska w tej kwestii i zasygnalizowano konieczność podjęcia przez SN uchwały, która zakończy spór w doktrynie i orzecznictwie. Z uzasadnienia wniosku wynika, iż sam Rzecznik Finansowy obstawał za możliwością kosztorysowego rozliczania szkód częściowych na pojeździe i wskazywał, że szkoda w pojeździe powstaje w chwili wypadku komunikacyjnego i podlega naprawieniu na podstawie art. 436 k.c. oraz według zasad art. 363 k.c., stąd obowiązek jej naprawienia przez wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy oraz czy w ogóle zamierza ją naprawiać (tak też w uzasadnieniu uchwały Sn z dnia 15.11.2001 r. sygn. akt III CZP 68/01, orzeczenie SN z dnia 27.06.1988 r. sygn. akt I CR 151/88).

• Metoda kosztorysowa czy kosztów rzeczywistych?

Dotychczas, w przypadku wystąpienia szkody częściowej pojazdu, stosowane były dwie metody wyliczenia wysokości odszkodowania – metoda kosztorysowa oraz metoda kosztów rzeczywistych. Ta druga występuje w przypadku, gdy poszkodowany we własnym zakresie naprawił pojazd, a następnie występował z powództwem przeciwko ubezpieczycielowi o zwrot kosztów poczynionej naprawy. Metoda kosztorysowa ma natomiast na celu określenie kwoty pieniężnej odszkodowania stanowiącej równowartość kosztów restytucji pojazdu, bez konieczności jego rzeczywistej naprawy.

• Podzielone orzecznictwo

Poszkodowani, pomimo sprzedaży uszkodzonego pojazdu lub jego naprawy niskim kosztem, często występowali z powództwem o zapłatę odszkodowania wyliczonego metodą kosztorysową, a nie o zwrot rzeczywiście poniesionych wydatków. Powyższe pozostawało uzasadnione zarówno przepisami dotyczącymi odszkodowania za szkodę, które nie przewidują możliwości weryfikacji sposobu spożytkowania odszkodowania konkretnie na naprawę pojazdu, jak i dominującym trendem w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, zgodnie z którym poszkodowany w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, w przypadku szkody częściowej, może żądać odszkodowania w wysokości odpowiadającej niezbędnym i uzasadnionym ekonomicznie kosztom przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego, także w przypadku wystąpienia następczej niemożliwości przywrócenia stanu poprzedniego, co ma miejsce np. w razie zbycia pojazdu w stanie uszkodzonym lub jego uprzedniego naprawienia.

Rzecznik Finansowy w uzasadnieniu swego wniosku wielokrotnie podkreślał, że „w przypadku stwierdzenia wystąpienia szkody częściowej nie można ograniczyć wysokości odszkodowania – jak ma to miejsce w przypadku szkody całkowitej – do różnicy między wartością pojazdu przed uszkodzeniem a uzyskaną przez poszkodowanego ceną jego sprzedaży. Zbycie rzeczy jest uprawnieniem właściciela tak samo, jak korzystanie z niej, zaś skorzystanie z tego uprawnienia nie może ograniczać wysokości należnego poszkodowanemu odszkodowania. Ubezpieczyciel sprawcy szkody powinien bowiem wyrównać uszczerbek w majątku poszkodowanego do pełnej wysokości szkody”.

 

Nowa uchwała i jej konsekwencje

Sąd Najwyższy niestety nie podzielił argumentacji Rzecznika Finansowego i odrzucił proponowane rozwiązanie przemawiające za dopuszczalnością metody kosztorysowej. Jak wskazuje serwis Prawo.pl: „sędzia sprawozdawca Mariusz Załuski wskazał, że dotychczasowy model orzecznictwa dopuszczający model tzw. metody kosztorysowej szacowania szkody w sytuacji, gdy po stronie poszkodowanego nie istnieje roszczenie o przywrócenie do stanu poprzedniego, choćby przez naprawę lub sprzedaż pojazdu nie znajduje uzasadnienia w aktualnym stanie prawnym”.

Zgodnie więc z uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2024 r. sygn. akt III CZP 65/23: Jeżeli naprawa pojazdu przez poszkodowanego stała się niemożliwa, w szczególności w razie zbycia lub naprawienia pojazdu, nie jest uzasadnione ustalenie wysokości odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych jako równowartości hipotetycznych kosztów naprawy.

Oznacza to, że ubezpieczyciele nie będą zobowiązani do wypłaty odszkodowań opartych na kosztorysach, jeśli poszkodowany dokonał naprawy lub sprzedał pojazd w stanie uszkodzonym, wówczas poszkodowani będą mogli dochodzić jedynie kwoty rzeczywiście poniesionej naprawy pojazdu lub – w wypadku zbycia pojazdu – kwoty wyrażającej się w różnicy pomiędzy ceną uzyskaną za sprzedany nienaprawiony pojazd, a wartością samochodu sprzed wypadku.

 

Znaczenie uchwały SN dla stron procesu

Oczywiście dla ubezpieczycieli, uchwała Sądu Najwyższego to szansa na zredukowanie liczby roszczeń oraz nadużyć, które miały miejsce w systemie ubezpieczeń OC. Odszkodowania będą wypłacane tylko wtedy, gdy naprawa pojazdu zostanie faktycznie przeprowadzona, co zmniejszy liczbę przypadków, w których właściciele pojazdów starali się uzyskać rekompensatę finansową, mimo że nie przywrócili samochodu do stanu sprzed szkody.

Z kolei dla poszkodowanych decyzja ta wprowadza nowe wyzwania. Osoby, które zdecydują się na sprzedaż uszkodzonego pojazdu bez jego naprawy, mogą nie otrzymać odszkodowania w wysokości odpowiadającej kosztom naprawy pojazdu.

Niemniej jednak, należy jednoznacznie stwierdzić, że uchwała SN jest niekorzystna dla poszkodowanych. Jak wskazywał w uzasadnieniu swojego wniosku Rzecznik Finansowy, odszkodowanie w kwocie odpowiadającej wysokości hipotetycznych kosztów naprawy powinno być wypłacone również w sytuacjach, gdy poszkodowany sprzedał pojazd czy też dokonał naprawy pojazdu samodzielnie, gdyż w innym przypadku mogą występować negatywne konsekwencje dla osób najbiedniejszych, które zmuszone są często do "dokonywania prowizorycznych napraw", albo są zmuszone do sprzedaży uszkodzonego pojazdu, choć za uzyskane środki nie mogą kupić nowego auta odpowiadającego klasie uszkodzonego. Sąd Najwyższy niestety nie podzielił prezentowanego przez Rzecznika stanowiska znajdującego oparcie w licznych i uprzednich orzeczeniach Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych, sprowadzającego się do stwierdzenia, że nie można odmiennie traktować poszkodowanych, którzy naprawili pojazd i tych, którzy naprawy nie dokonali, jak również tych którzy po szkodzie częściowej dokonali zbycia pojazdu od tych, którzy pozostawili go w swoim majątku. Rzecznik Finansowy podkreślał, że odmienne traktowanie tych osób budziłoby wątpliwości z perspektywy konstytucyjnej zasady równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP), a także stoi w sprzeczności z nałożonymi na państwa członkowskie Unii obowiązkami wynikającymi z Dyrektyw w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych.

 

Stanowisko Rzecznika Finansowego

Na stronie internetowej Rzecznika Finansowego możemy znaleźć stanowisko odnośnie wydanej dniu 11 września 2024 r. uchwały SN, zgodnie z którym:

Zdaniem Rzecznika Finansowego przedmiotowe rozstrzygnięcie (pomimo że nie wpisuje się w zapatrywania na omawianą materię Rzecznika Finansowego oraz jest w opozycji do dominującej dotychczas linii orzeczniczej SN, jak i sądów powszechnych) jest bardzo istotne z punktu widzenia praktyki obrotu na rynku ubezpieczeniowym. Wprowadza bowiem zasadę pewności prawa oraz przecina istniejące dotychczas wątpliwości prawne na temat możliwości dochodzenia hipotetycznych kosztów naprawy w konkretnych stanach faktycznych.

 

Podsumowanie

Nowa uchwała Sądu Najwyższego wprowadza istotne zmiany w sposobie dochodzenia roszczeń z tytułu ubezpieczenia OC i wprowadza zasadę, zgodnie z którą następcze działania poszkodowanego będą miały wpływ na ustalenie wysokości odszkodowania. Jeśli poszkodowany dokonał faktycznej naprawy pojazdu lub sprzedał uszkodzony pojazd, nie będzie mógł dochodzić odszkodowania w oparciu o hipotetyczne koszty naprawy.

Jeśli potrzebujesz pomocy w walce o należne odszkodowanie, zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy. Chętnie odpowiem na wszystkie pytania oraz zaproponuję warunki współpracy z Kancelarią. Zespół doświadczonych prawników, służy pomocą i rozwiąże wszelkie wątpliwości związane z tym tematem.

Aleksandra Bożek